Područje Nacionalnog parka „Đerdap” nalazi se na teritoriji opština Golubac, Majdanpek, Kladovo, u okviru 16 katastarskih opština. (Srbija)

Đerdapska klisura jedan je od najljepših prizora u ovom dijelu svijeta, gdje Dunav mijenja svoju širinu od par kilometara do par stotina metara, vijuga i juri, gradeći moćnu klisuru visokih stjenovitih litica.

Đerdapska klisura je poznata i kao Gvozdena kapija Dunava ili Gvozdena kapija Balkana, a ime se povezuje sa tim što je Dunav na ovom mjestu jako uzak u svom toku, što je nekad stvaralo ozbiljne probleme prilikom plovidbe. Gvozdenu kapiju čine dva uska kanjonska dijela – Veliki i Mali kazan.

Ako se zaputite ka Đerdapu, ne propustie priliku ni da pogledate čuvenu Trajanovu tablu, koja se vidi samo iz čamca, a kada se umorite od silne prirodne ljepote, prošetajte po jedinstvenom 8000 godina starom neolitskom naselju Lepenski vir ili bacite pogled na ostatke starih rimskih utvrđenja i srednjevjekovnih tvrđava.

Istorija Đerdapske klisure

Đerdap se pominje još od prije nove ere, kada su trgovci iz stare Grčke tuda prevozili robu malim drvenim brodovima. Veći značaj Đerdap dobija za vrijeme rimskih careva, kada se probijaju putevi na lijevoj i desnoj obali, kojima je trebalo omogućiti legionarima prolaz u pohod na Dakiju (današnja Rumunija).

Mnogi rimski carevi su učestvovali u uređenju Đerdapa, počevši još od Julija Cezara, ali je najpoznatiji ostao Trajan, osvajač Dakije, koji je uspio da obezbijedi prolaz kroz klisuru.

Tokom srednjeg vijeka, za vrijeme krstaških ratova i nakon dolaska Turaka, Dunav postaje poprište borbi, pa se u ovim predjelima grade tvrđave.

Nacionalni park Đerdap je izuzetno bogat biljnim i životinjskim svijetom, tu se nalazi i jedna od najvećih hidrocentrala u ovom dijelu Evrope sa svojim ogromnim akumulacionim jezerom. Zbog svog dobrog položaja i ljepote, ovaj dio je imao bogatu istoriju, pa su tu i mnogobrojni kulturno-istorijski spomenici, poput Lepenskog vira, rimskog puta, tvrdava itd.

Nacionalni park Đerdap zauzima površinu od oko 64.000 hektara, i pruža se uz desnu obalu Dunava, od Golupca do Sipa. Najljepši dio parka je grandiozna Đerdapska klisura.

Na oko 2 kilometra nizvodno od hidrosistema “Đerdap I”, nalaze se ostaci starog rimskog utvrdenja Diana, jednog od najvećih i najbolje očuvanih rimskih kaštela na ovom dijelu Dunavske granice, limesa. Utvrđenje je podigao Trajan, i vršilo je svoju funkciju do 6. vijeka, kad su ga porušili Sloveni i Avari.

Nešto nizvodnije, na oko 300 metara od samog centra Kladova, nalazi se još jedna tvrđava, tursko utvrđenje Fetislam. Podignuto je na ostacima rimskog kaštela Zanesa i srpskog srednjevjekovnog Novigrada, a današnji izgled dobila je za vladavine sultana Sulejmana Veličanstvenog. Sastoji se iz malog i velikog grada, tako da je prilikom propasti mogla biti lako napuštena, jer je je imala dva nivoa odbrane. Tvrđava je dominirala Đerdapom i imala je veliki značaj za Turke.

Lepenski vir

Lepenski Vir je jedno od najvećih i najznačajnijih mezolitskih i neolitskih arheoloških nalazišta. Smješteno je na desnoj obali Dunava u Đerdapskoj klisuri.

Otkriveno 1965. godine, na samoj obali Dunava, i udaljeno je 15 km od Donjeg Milanovca. To je bilo jedno od najznačajnijih otkrića ove vrste na teritoriji Srbije. Kultura Lepenskog Vira je stara oko 8000 godina i predstavljala je potpunu nepoznanicu za arheologe, a nazvana je po lokaciji na kojoj je otkrivena.

Nekoliko ključnih stvari izdvaja Lepenski Vir od drugih praistorijskih kultura. Na ovom mjestu su ljudi živkeli konstantno oko 2000 godina i za to vrijeme su prešli evolutivni put od lovaca i sakupljača plodova do organizovane društvene ekonomske zajednice.

Golubačka tvrđava podignuta je na samom ulazu u Đerdapsku klisuru, na mjestu gdje Dunav najširi u svom toku prelazi u tjesnac Karpatskih planina. Tvrđava je predstavljala važno srednjovjekovno vojno pogranično utvrđenje, planski građeno zbog vojno-strategijskog značaja mjesta. Odavde se lako mogao kontrolisati sav kopneni i vodeni put koji je povezivao istok i zapad, a strme i nepristupačne Ridanske litice, na kojima je izgrađena Tvrđava, i sama rijeka, bili su joj prirodna zaštita. Zbog ovakvog položaja, tokom XIV i XV vijeka, pogranične sile, Ugarska i Srbija, a potom i Otomanska imperija, borile su se da osvoje Golubačku tvrđavu jer su time sticali kontrolu i moć nad državnom granicom.

Tokom tridesetih godina 20. vijeka kroz Tvrđavu je probijen magistralni put kojim su oštećene obje kapije utvrđenja. Tek 70-ih godina istog vijeka utvrđenje je ušlo u sferu interesovanja istraživača, što je bilo podstaknuto izgradnjom hidroelektrane ,,Đerdap I”. Istraživački radovi vršeni su u više navrata, a izvedeni su i konzervatorsko restauratorski radovi pod nadzorom Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Golubačka Tvrđava, kao kulturno dobro od izuzetnog značaja, pripada i Rezervatu prirode Tvrđava Golubački grad, prostoru koji predstavlja ulaz Đerdapsku klisuru i ujedno ulazni punkt u Nacionalni park Đerdap. Republika Srbija je ovaj prostor 2011. godine proglasila Turisitičkim prostorom. Tvrđava je potpuno renovirana i čini pravu turističku atrakciju. (Naj portal/ foto: Shutterstock)