Za nezapamćene poplave koje su ovog ljeta pogodile zapad Evrope stručnjaci su okrivili klimatske promjene. Katastrofalne nepogode do sada su odnijele skoro 200 života i hiljade ljudi ostavile bez krova nad glavom, ali prema apokaliptičnim predviđanjima naučnika mnogo gori scenariji čekaju nas u narednim decenijama.

Sjever Evrope će se boriti sa poplavama i požarima, čak i sa najnižim predviđenim zagrijavanjem od 1,5 ili dva stepena iznad predindustrijskog globalnog prosjeka. Jug će pustošiti suše, paklene vrućine u urbanim sredinama i poljoprivredni kolaps.

To su glavni zaključci istraživanja briselskog “Politika” sa više od 100 naučnih radova, intervjua sa naučnicima iz oblasti klime i procurjelog nacrta slijedećeg izvještaja UN-ovog Međuvladinog odbora za klimatske promjene (IPCC), do sada najnaprednijeg ispitivanja uticaja klimatskih promjena na naš svijet.

Nacrt izvještaja IPCC-a, koji treba da bude objavljen slijedeće godine, predviđa vijek okrutnih klimatskih uticaja, posebno u siromašnim zemljama. Vodeći svjetski stručnjaci upozoravaju da su milijarde ljudi u riziku od hroničnu nestašice vode, desetine miliona ljudi biće izloženi gladi, a mjesta u blizini ekvatora biće neizdrživo topla, osim ako se ne preduzmu hitni koraci za odbranu od klimatskih šokova i brzo smanjenje emisije štetnih gasova.

To što će na nekim drugim mjestima biti gore ne znači da je Evropa bezbijedna.

“Čitava evropska populacija još nije dovoljno upućena u ovo. Evropljani ne znaju kako će klimatske promjene lično uticati na njih – rekao je Pirs Forster, direktor Međunarodnog klimatskog centra na Univerzitetu u Lidsu i jedan od vodećih autora izvještaja IPCC-a.

Najnovije studije otkrivaju da Evropu očekuju promjene koje će imati implikacije toliko duboke, da mogu izazvati političke i društvene potrese na kontinentu.

Poglavlje 1: Smrtonosna vrućina
Evropski gradovi doživjeli su nezapamćene vrućine 2003. godine. Bio je najtopliji avgust u prethodnih pola milenijuma, a EU procjenjuje da je umrlo oko 80.000 ljudi. Francuski predsjednik Žak Širak prisustvovao je sumornoj sahrani 57 ljudi čija tijela nikada nisu potraživana.
Prema bilo kom budućem scenariju, ljeto poput onog 2003. biće uznemirujuće normalno. Prema istraživanju EU, pri zagrijavanju od 1,5 stepeni, svaki peti stanovnik Evrope iskusiće slične vrućine. Na tri stepena, taj broj raste na više od polovine populacije.

Toplota će doslovno biti izluđujuća. Italijanski istraživači otkrili su vezu između psihijatrijskih hitnih slučajeva i porasta dnevne temperature. Samoubistva su se udvostručila u Moskvi tokom toplotnog talasa 2010. godine, a u Madridu slučajevi porodičnog nasilja i ubistava žena od strane partnera skaču kada temperatura pređe 34 stepena. Vruće noći donijeće nesanicu.

Nismo olakšali sebi. Sve veći broj Evropljana živi u urbanim “betonskim loncima” koji koncentrišu toplotu. Gradovi su obično pet do 10 stepeni topliji od ruralnih krajeva, a ako se emisija štetnih gasova ne smanji, oni bi povrh toga mogli da se zagriju za šest do 10 stepeni. Najgore će biti na jugu. U Rimu i drugim mediteranskim gradovima vrućina će postati toliko intenzivna da tradicionalni arhitektonski sistemi koji se oslanjaju na prirodnu ventilaciju više neće funkcionisati.

Svijet se zagrijao tek za nešto više od jednog stepena, ali 2010. godine vrućina je ubila 54.000 ljudi u Rusiji i centralnoj Evropi. Osam godina kasnije, tokom brutalnog toplotnog talasa, umrlo je 104.000 osoba – više nego u bilo kom regionu svijeta te godine. Prema medicinskom časopisu “Lanset”, samo Njemačka je tada zabilježila dvije trećine smrtnih slučajeva od vrućine koje je prijavila Indija, uprkos tome što ima 16 puta manje stanovnika.

Pri ovim nižim porastima temperature, smrtni slučajevi su koncentrisani u južnoj i centralnoj Evropi. Ako zagrijaanje dostigne tri stepena, 200 miliona Evropljana, ne samo na jugu, već i na sjeveru i u Velikoj Britaniji, živjeće pod velikim rizikom od toplotnog udara. Bez brzih promjena, EU kaže da bi ekstremne vrućine mogle da ubiju 95.000 Evropljana svake godine samo na njenoj teritoriji.

Poglavlje 2: Igre gladi
Dobra vijest za barem neke evropske poljoprivrednike je da toplije zime, duža sezona rasta i više kiše znače da će dijelovi kontinenta, posebno sjever, proizvoditi više hrane nego danas. Za druge dijelove, međutim, to će značiti katastrofu. Кlimatske promjene povući će kišnu zavjesu preko Evrope – više geografske širine postaće vlažne, dok će južni dijelovi “presušiti”. Očekuje se da će suše biti sve češće i ekstremnije, naročito evropskim južnim i centralnim ravnicama.

Pri zagrijavanju od dva stepena, devet odsto evropskog stanovništva može se suočiti sa nestašicama vode. Nacrt IPCC-a upozorava da će u južnoj Evropi više od trećine stanovništva imati manje vode nego što im je potrebno. Ako temperature porastu za 3 stepena, regioni kojima prijete suše u Evropi mogu se udvostručiti sa 13 na 26 procenata.

Najteže će biti pogođena područja koja se graniče sa Mediteranom, s tim što će i same suše trajati duže – gotovo polovinu godine, u odnosu na dva mjeseca koliko u prosjeku traju danas. Neki dijelovi Pirinejskog poluostrva mogli bi da budu sušni više od osam mjeseci godišnje.
Gubitak kiše otežaće uzgoj mnogih osnovnih usjeva u južnoj Evropi. Poljoprivrednici će vidjeti kako tradicionalni usjevi “bježe” na sjever, a sa dva stepena zagrijavanja, poljoprivredni biomi će se pomjerati prema sjeveru brzinom od 25 do 135 kilometara u deceniji. Prinosi pšenice u južnoj Evropi padaće za 12 odsto, dok će na sjeveru rasti za pet. Po najekstremnijim scenarijima zagrijavanja, proizvodnja pšenice na jugu propašće za čak polovinu, a Italija više neće moći da se pohvali najboljim paradajzom, jer će se on proizvoditi u Njemačkoj.

Poglavlje 3: Voda i vatra
Naši domovi više neće biti sigurni. Ekstremne vrućine, suše i kiše proširiće evropske poplavne i požarne zone, čineći živote miliona ljudi nesigurnijim. To je zato što vruć vazduh zadržava više vode.

Projekcije sugerišu da će u ovom vijeku u većem dijelu Evrope zimi biti i do 35 odsto ekstremnijih kišnih oluja, posebno na sjeveru. Ako se zagrijavanje nastavi i dalje od 1,5 stepeni, poplave bi mogle da postanu godišnji problem za oko pet miliona Evropljana.

Кanalizacija u Evropi nije izgrađena za klimatske promjene. Zgrade, beton ili asfalt ostavljaju manje prostora za oticanje kiše. To je rizik za Pariz, Solun, Bukurešt i Barselonu, upozorila je Evropska agencija za životnu sredinu prije nekoliko godina, a poplave su posebno opasne za siromašnija domaćinstva.

Dok se neki dijelovi Evrope budu davili u vodi, drugi će gorjeti. Кako temperature rastu, a mnogi dijelovi Evrope postaju suhlji, požari će trajati duže i zauzimaće veću površinu. Sjeverna i zapadna Evropa neće biti imune, ali opet je mediteranska regija u posebnom riziku. Suhe šume u Španiji, Francuskoj, Italiji, Grčkoj i Hrvatskoj gore lakše nego na sjeveru. I dim može biti smrtonosan ako prekrije gradove otrovnim oblacima.

Poglavlje 4: Nove epidemije
Кomarci žive kratko, u prosjeku dvije nedjelje, ali niže temperature čine ih manje smrtonosnim. Virus koji uzrokuje denga groznicu, virus zapadnog Nila i čikungunja inkubiraju se u crijevima komaraca prije nego što dođu u pljuvačne žlijezde, spremni da zaraze svoju slijedeću žrtvu. Кoliko dugo traje ovaj proces zavisi od spoljne temperature.

Evropska hladnija klima ranije je otežavala život mnogim vrstama komaraca i bolestima koje prenose. Ali, porast temperature donio je na kontinent plodnog prenosioca bolesti: azijskog tigrastog komarca. Poznat kao najinvazivniji komarac na svijetu, stigao je u Italiju devedesetih godina, a sada je prisutan širom Sredozemlja, čak i u Belgiji i Holandiji. Na 18 stepeni tigrasti komarci neće širiti čikungunju, bolnu groznicu za koju ne postoji vakcina ili lijek, ali na 28 stepeni to definitivno mogu.

Takođe, očekuje se da se krpelji koji nose encefalitis i lajmsku bolest povuku prema sjeveru u Skandinaviju i u alpske regije veće nadmorske visine, jer će im na jugu postati prevruće. Očekuje se i povratak malarije, koju je Evropa iskorijenila ogromnim poslijeratnim programom prskanja insekticidima, isušivanjem močvara i terapijom lijekovima.

Кlimatske promjene mogle bi da dovedu do krize javnog zdravlja u budućnosti, a naučnici još istražuju da li je ona imala ulogu u nastanku današnje pandemije korona virusa. Nacrt izvještaja IPCC-a, u posebnom odjeljku posvećenom kovidu, kaže da nije prošlo dovoljno vremena za ta saznanja, ali generalno zaključuje da su “klimatske promjene povećale rizik od pojave zaraznih bolesti usmjeravajući kretanje novih vrsta, uključujući vektore i rezervoare bolesti, u nove ljudske populacije i obrnuto“.

Poglavlje 5: Ekonomska provalija
Za kontinent pun podjela, Evropa je iznenađujuće malo pažnje posvetila načinu na koji klimatske podjele produbljuju njen najveći jaz. IPCC upozorava da će zbog globalnog zagrijavanja jaz između bogatijeg sjevera i siromašnijeg juga postati provalija, kao i da će to posebno uticati na EU koja će se suočiti sa najvećim izazovom za svoju koheziju – većim i od ekonomske krize 2008. godine.

Zabrinuti su i analitičari koji rade u Evropskoj komisiji. Prošle godine objavili su izvještaj u kojem su utvrdili da će ekonomski uticaj klimatskih promjena biti nekoliko puta veći na jugu nego na sjeveru. Između 2000. i 2015. godine Evropa je svake godine gubila 300 milijardi dolara zbog klimatskih promjena. Izveštaj IPCC upozorava da su sa zagrijabanjem od tri stepena “ekonomski gubici za Evropu višestruko veći“ nego na 1,5. To će imati efekat “pojačavanja postojećih ekonomskih razlika među evropskim regionima“.

Prema IPCC-u, produktivnost rada će opadati, posebno na Mediteranu. Toplota već čini rad na otvorenom teškim i potencijalno smrtonosnim. Prošle nedelje, 27-godišnji poljoprivrednik srušio se i preminuo je poslije branja paradajza na jugu Italije. Regija je odgovorila tako što je naredila farmama da zaustave rad tokom najtoplijih sati najtoplijih dana.

Za razliku od cikličnih udara, klimatski deficit će se dešavati svake godine. Na dva stepena više, to će biti teška stvarnost koju će sjever morati da podnese. Na jugu će to biti trajna ekonomska kočnica. (Naj portal)