Na današnji dan 16. juna 1943. godine na prostoru jugoistočne Bosne i Hercegovine te Crne Gore završena je Bitka na Sutjesci. Iako desetkovani partizani i Vrhopvni štab na čelu sa Josipom Brozom Titom uspjeli su probity obruč I tako zadati težak udarac fašistima, a pridobiti naklonost zemalja koje su se borile proriv fašizma.
Bitka na Sutjesci je trajala od 15. maja do 16. juna 1943. godine i njome su Sile osovine planirale osvojiti jadransko zaleđe uoči iskrcavanja Saveznika u Sredozemlju, koje je uslijedilo početkom jula te godine. Osim toga, Sile osovine htjele su zadati konačan udarac partizanskim jedinicama i učiniti ono što im nije pošlo za rukom u prethodnoj ofanzivi, operaciji “Weiss”, poznatijoj kao Bici na Neretvi – uhvatiti vođu partizana Josipa Broza Tita.
U Bici na Sutjesci, na strani Sila Osovine pod njemačkim zapovjedništvom, učestvovalo je 127.000 kopnenih vojnika s mnoštvom oklopnih vozila i više od 300 borbenih aviona. Sa njima su udruženo razovali ustaše I četnici, iako su već bili razbijeni u oprethodnim bitkama (Neretva)
S druge strane, bilo je 18 hiljada jugoslavenskih partizana. U bici je poginula gotovo trećina partizana – njih ukupno 6391. Najveće gubitke pretrpjela je Druga dalmatinska brigada s više od 800 poginulih. Istorijski izvori kažu da je ovo i najveće masovno stradanje partizana tokom Drugog svetskog rata.
Bitka na Sutjesci smatrala se prekretnicom u Drugom svjtskom ratu na ovim prostorima, a vremenom je postala i dijelom popularne kulture. Godine 1973. redatelj Stipe Delić (inače, asistent Veljka Bulajića u čuvenom filmu “Bitka na Neretvi”) snimio je ratni spektakl “Bitka na Sutjesci” u kojem je Tita glumio Ričard Barton. Snimljen u grandioznoj produkciji, bio je to film, uz “Bitku na Neretvi” najskuplji u istoriji jugoslavenske kinematografije.
Slovenski istoričar Viktor Kučan u svojoj knjizi “Borci Sutjeske” objavio je podatke o nacionalnoj, ali i lokalnoj strukturi partizana u ovoj bici iz kojih se vidi da je među njima uvjerljivo najviše bilo Dalmatinaca, među kojima su najbrojniji bili Splićani i Šibenčani. Većina ih nije krenula u rat s ideološkim pobudama, već iz revolta zbog Pavelićeve “prodaje” Dalmacije Italiji i terora koji su talijanski fašisti provodili.
Istorijski izvori ne slažu se oko tačnog broja učesnika bitke, ali nema dileme da je vojska Sila osovine bila višestruko nadmoćnija. Između 17.000 i 22.000 partizana bez motorizovane opreme, među kojima je bilo mnogo ranjenika i tifusara koji nisu mogli da se bore se, uz velike gubitke, izvuklo iz obruča od oko 127.000-150.000 dobro opremljenih nacističkih vojnika, njihovih tenkova i avijacije.
Bitka na Sutjesci je u godinama poslije Drugog svjetskog rata bila jedan od nosećih stubova jugoslovenstva, što je io razumljivo jer su se na Sutjesci protiv Nijemaca, ustaša i četnika zajednički izborili svi narodi bivše Jugoslavije.
Raspadom Jugoslavije devedesetih godina prošlog vijeka došlo je do promjene odnosa prema tekovinama NOB-a. Osnovni stav današnje politike u zemljama bivše Jugoslavije je antikomunizam i antijugoslovenstvo, iako Sutjeska predstavlja apsolutnu suprotnost i jednom i drugom. Postoji tendencija da se ona potiskuje, ili nacionalizuje kao borba određenih naroda. Srbi kažu da su imali najveći broj učesnika, Hrvati su otišli ponajdalje, pa smatraju tu bitku „hrvatskom”.
Istoričari u regionu slažu se da spisak imena poginulih nedvosmisleno potvrđuje da je najviše poginulih boraca bilo iz Dalmacije – između 3.000 i 3.500 od više od 7.000 poginulih. (Naj portal)
