Čitav homoljski kraj u Srbiji je poznat kao velika ekološka oaza, a upravo Krupajsko vrelo najvažnije je njegovo obilježjee. Po legendi Homoljske planine su progutale veliku količinu zlata. Sakriveno je u Zlatnoj pećini na dnu Krupajskog vrela koju čuva Tartor, vodeni duh.
Svake godine na “đavolji dan” Tartor udara u svoje bubnjeve i priziva druge duhove na svoju slavu. Samo tog dana ulaz u Zlatnu pećinu je otvoren. Vlaške žene koje žele veliku moć noću ulaze u rijeku u želji da se prepuste vodenom duhu. Ukoliko uspiju u tome postaju veoma moćne. Zauzvrat duh traži nagradu, obično mladu i lijepu djevojku.
Ispod mirne površine Krupajskog vrela nalazi se ulaz u mrežu kanala koji vode do podvodne pećine. Zanimljivo je da su pri zaronu, ronioci pronašli dokaze o ranijem prisustvu ljudi. Smatra se da su vrelo nekada istraživali lovci na blago, jer su pećine Krupajskog vrele inspirisale brojne legende.
Prema pričama ronilaca koji su uspjeli da se spuste do 123 m dubine (nacionalni record Srbije) pri zaronu se nailazi na čitav niz podvodnih kanala. Prolazak kroz “Želudac”, “Tobogan”, “Malu sobu”, “Šest metara”, “Veliku sobu” i “Glavu ovna”, polupotopljene pećine, moguć je samo uz arijadnu bez koje bi i najiskusniji ronioci bili izgubljeni.
Na 123 metra dubine nalazi se djelimično potopljena podvodna pećina, a duboko u utrobi zemlje već prokopani tuneli koji vode ka površini zemlje.
Krupajsko vrelo se nalazi u istočnoj Srbiji ispod zapadnog krečnjačkog odsjeka Beljanice, sa desne strane Krupajske rijeke, na nadmorskoj visini od 220 metara. Smješteno je u ataru sela Milanovca, udaljenom od Žagubice oko 35 kilometara.
Posebno je zanimljiv prilaz Krupajskom vrelu. Kada krenete tim putem i prođete staru vodenicu, lako vam se može učiniti da pomislite da puta, zapravo više i nema. Ali samo pravi znatiželjnici i ljubitelji prirode će ugledati jedan prilično uzan prolaz i par stepenika, izrađenih od prirodnog kamena.
Kada krenete tim stepenicama naniže, ugledaćete dva omanja bazena. Nemojte biti iznenađeni, jer su i jedan i drugi puni većih i manjih primjeraka riba.
Na puzu do Krupajskog vrela vidjet ćete brojna manja jezera i vodopade, a pri tome prolaziti tik uz stijenu. Kada naiđete na treće manje jezero, možete računati da ste stigli blizu cilja. Jer poslije njega, treba samo da prođete kroz kraću, ali usku, šumsku stazu. (Naj portal)
